Jak wyglądałaby dziś ekstraklasa, gdyby nie wybuch II wojny światowej? Rzut okiem na „tabelę wszech czasów” ligowców z 1939 r. pozwala zrozumieć, które miasta mają najsilniejsze tradycje piłkarskie.
© Autor: Jakub Malicki
Jeśli historyczne tabele ekstraklasy wydają Wam się nudne, to proponuję spojrzeć na tę poniższą inaczej, niż zwykliście to robić. Przyjrzyjmy się nie tylko samym liczbom, w końcu te najbardziej cieszą statystyków i… bankierów. Zastanówmy się nad tożsamością klubów, które zostawiły ślad w historii polskiej piłki, ich symbolom i barwom. Dzięki temu możemy zrozumieć, dlaczego dzisiaj w jednych miejscach futbol jest istotną częścią krajobrazu, a w innych próby stworzenia silnego klubu napotykają duże problemy.
Spojrzenie na przedwojenną tabelę pozwala zobaczyć jak wyglądały drużyny, które powstały oddolnie, zostały założone przez pasjonatów i potrafiły przebrnąć przez gęste sito krajowych rozgrywek piłkarskich, a także zbudować kilkutysięczną rzeszę kibiców. Dziwię się, że czołowe kluby tak rzadko chwalą się swoim dziedzictwem, skupiając na bieżącej – często pozbawionej jasnych punktów – rzeczywistości.
Gdzie oni są?
Mianem „tabeli wszech czasów Ekstraklasy” określa się dziś zbiorczą tabelę, w której uwzględniamy dorobek klubów z wszystkich minionych sezonów ligi. Ponieważ w serii „Barwy ekstraklasy” doszliśmy do 1939 roku, po którym nic w Polsce – także futbol – nie było już takie samo, postanowiłem policzyć dorobek wszystkich klubów, które zagrały w przedwojennej ekstraklasie. Dodam jeszcze, że w tabeli umieściłem znaki klubów, najdłużej używane w przedwojennych rozgrywkach. A więc kto okazał się najlepszym ligowcem przed wojną i gdzie są obecnie tamtejsze kluby?
W przedwojennej ekstraklasie najwięcej zwycięstw odniosła Wisła Kraków! „Biała Gwiazda” zagrała we wszystkich 13 sezonach ligowych, wygrywając pierwsze dwie edycje rozgrywek. Co więcej, krakowianie trzykrotnie kończyli rozgrywki na II miejscu, a cztery razy – na najniższym stopniu podium. Obecnie Wisła występuje w ekstraklasie (22 kolejny sezon), w XXI w. wywalczyła 7 tytułów mistrzowskich i 3 wicemistrzostwa Polski.
Największą niespodzianką może być dla Was pozycja Warty Poznań, klubu dziś zaledwie 2-ligowego (III poziom). Z ekstraklasą Warta pożegnała się w 1995 r., w 2012 r. zagrała ostatni raz na jej zapleczu. Przed wojną Warta była jednak najsilniejszą drużyną Wielkopolski, 7-krotnie kończąc rozgrywki na podium (w 1929 r. zdobyła Mistrzostwo Polski).
Przedwojenny rekordzista, 5-krotny Mistrz Polski w piłce nożnej, wspiął się na szczyt w latach 30-tych, stąd dopiero 3. pozycja w tabeli. W zeszłym roku Ruch spadł z ekstraklasy, po 10 latach występów. Ostatnim sukcesem było 3. miejsce na mecie sezonu 2013/14 i pozostaje trzymać kciuki, by „Niebiescy” jak najszybciej uporządkowali swoje sprawy i wrócili do elity.
Pogoń Lwów w bataliach ligowych spisywała się słabiej niż w Mistrzostwach Polskich lat 20-tych, gdy 4-krotnie wygrywała rozgrywki. W Lidze trzykrotnie wywalczyła wicemistrzostwo Polski. Klub zniknął w 1939 r., a do tradycji „Pogoniarzy” nawiązały po wojnie drużyny z Bytomia, Opola, Gliwic i Szczecina. Od 6 lat w IV lidze Ukrainy występuje wskrzeszona drużyna Pogoni, używająca barw i symboliki odnoszących się do przedwojennej imienniczki.
Zanim powstała liga, w polskiej piłce rządziła Pogoń. Jednak pierwszym Mistrzem Polski w historii została Cracovia (1921), a w systemie ligowym dorzuciła następne trzy tytuły mistrzowskie. Obecny sezon w Ekstraklasie jest piątym kolejnym, a przecież w XXI w. „Pasy” wchodziły jako trzecioligowiec.
Najsilniejszy klub Łodzi przed II wojną światową świętuje w tym roku 110. rocznicę założenia, choć w obecnej formule prawnej istnieje od 2008 r. Sześć lat temu łodzianie zagrali po raz ostatni w Ekstraklasie, potem zaliczyli restart w IV lidze. Od zeszłego roku znowu rywalizują w rozgrywkach ogólnopolskich (2. Liga). W urodziny życzmy ŁKS rychłego powrotu do elity, bo Ekstraklasa bez Łodzi jest dziurawa…
Dzisiaj hegemon w polskim futbolu, w ostatnich pięciu latach 4 razy wygrywali Mistrzostwo Polski i zmierzają po kolejne. Przed wojną Legia była jednak przeciętną drużyną, wśród sukcesów mogą jednak wymienić 3 brązowe medale w rozgrywkach ligowych przed 1939 r.
Po wojnie Legia zaliczyła sportowy wzlot, a Warszawianka traciła na znaczeniu. Postawiono na inne dyscypliny (piłka ręczna), futbolowa drużyna była z każdym rokiem coraz słabsza. Od 1975 r. nie prowadzą już nawet sekcji futbolowej. Co ciekawe, podobnym znakiem do Warszawianki, posługują się dzisiaj kibice… Sandecji!
W zeszłym roku Garbarnia wróciła na ogólnopolski poziom rozgrywek. Powrót do 2. Ligi trudno nazwać jednak sukcesem na miarę dawnych czasów, gdyż dzisiaj jest to III poziom w hierarchii rozgrywek. Przed wojną zdobyli Mistrzostwo Polski (1931) i wicemistrzostwo (1929), a w Ekstraklasie zagrali po raz ostatni w 1956 roku. Kto o tym dzisiaj pamięta?
Ekstraklasa bez „Czarnych koszul” wydaje się niepełna. Pierwsi powojenni Mistrzowie Polski są dzisiaj zaledwie czwartoligowym średniakiem (oficjalnie 3. Liga) i – podobnie jak Warta w Poznaniu – nie mogą wyjść z cienia bardziej popularnego rywala w mieście. 5 lat temu Polonia zagrała ostatni raz w Ekstraklasie, wycofana z rozgrywek po pięciu kolejnych latach występów w elicie.
Czarni Lwów długo byli traktowani jako najstarszy polski klub piłkarski, choć po latach okazało się, że chwilę wcześniej powstała Lechia. „Powidlaki” spędzili jednak 7 sezonów w przedwojennej ekstraklasie, po raz ostatni w 1933 roku. Po wojnie nie zostali reaktywowani, Lwów został zagarnięty przez ZSRR.
10 lat temu wskrzeszono za to katowicki 1. FC, choć oczywiście trudno tu mówić o reaktywacji przedwojennego, niemieckiego klubu, wicemistrza Polski w pierwszym sezonie ligowym (1927). Drużyna ta zaliczyła jeszcze 2 lata w elicie polskiego piłkarstwa, by w 1929 spaść z niej bezpowrotnie. W czasie II wojny światowej pogrywała w niemieckich rozgrywkach górnośląskich, w 1945 została rozwiązana.
Kolejna drużyna o niemieckim rodowodzie, uczestnik debiutanckiego sezonu ligowego, została zapamiętana głównie dzięki rozegraniu pierwszego meczu w historii ekstraklasy, 3 kwietnia 1927 r. przegrała z ŁKS 0-2. Trzy lata później opuściła szeregi I-ligowców, a potem połączyła się z Unionem. Niektórzy historycy łączą jej dorobek z Unionem-Touring, który awansował do ekstraklasy tuż przed wybuchem wojny, ale w moim odczuciu fuzja łódzkich klubów w 1932 r. doprowadziła do powstania nowego klubu.
„Zielone Koniczynki” zostały zapamiętane, dzięki wywalczeniu wicemistrzostwa Polski w swoim debiutanckim sezonie w Ekstraklasie (1937 r.). Klub o niemieckim rodowodzie występował w polskiej elicie do 1954 r., by w kolejnych latach powoli popadać w niebyt. W 2002 r. połączony z Wyzwoleniem Chorzów, które obecnie pogrywa w katowickiej okręgówce. Do tradycji „Koniczynek” odnosi się również Towarzystwo Sportowe AKS w Chorzowie, lecz nie prowadzi drużyny piłkarskiej seniorów na ten moment.
W trzech przedwojennych sezonach ekstraklasy zarówno piłkarze, jaki kibice Śląska Świętochłowice, wyróżniali się zadziornością… Po wojnie władze klubu postawiły na żużel, a silniejszy piłkarsko był sąsiedni Naprzód Lipiny. Obecnie drużyna futbolowa występuje w IV lidze śląskiej.
Żydowski klub, który dotarł najwyżej w hierarchii polskich rozgrywek. Zniknął wraz z wybuchem II wojny światowej, ale został zapamiętany dzięki 2 sezonom w piłkarskiej ekstraklasie oraz wyczynom strzeleckim Zygmunta Steuermanna ps. „Dusio”, reprezentanta Polski.
Przedwojenne Siedlce nie były gotowe na występy w elicie, o czym świadczy wycofanie z rozgrywek po 2,5 roku. Wcześniej próbowano ratować wojskowy klub przez fuzję ze Strzelcem, lecz po 1934 r. już nigdy nie było ekstraklasy w Siedlcach. Obecnie mają tam 1. Ligę a Pogoń nieśmiało – do tej pory – odnosi się do tradycji przedwojennego klubu.
Od lat Toruń nie ma drużyny na ogólnopolskim poziomie piłkarskim, miasto kojarzone jest głównie z żużlem i koszykówką. Jednak dzięki epizodowi Toruńskiego KS w przedwojennej ekstraklasie, miasto Kopernika może pochwalić się 2 sezonami w elicie futbolowej. TKS powinni wspominać szczególnie miło kibice Wisły, która odniosła rekordowe zwycięstwo w historii ligi (15-0), w meczu przeciwko toruńskiej drużynie. Klub zniknął jeszcze przed wybuchem II wojny światowej.
Podgórze Kraków dotrwało do XXI wieku, obecnie drużyna występuje w A-klasie i niewielu pamięta, że „biało-czerwoni” rozegrali 2 sezony w przedwojennej ekstraklasie. Dwa sezony Podgórza w elicie to cenne osiągnięcie także dla Krakowa, który wprowadził do ekstraklasy najwięcej klubów, spośród polskich miast.
Klub, którego działacze doprowadzili do największej afery w przedwojennej ekstraklasie. Za próbę przekupstwa bramkarza Śląska, Dąb został wyrzucony z ligi. W 1937 r. wszystkie jego mecze zostały zapisane jako walkowery dla rywali. Klub dotrwał do 1968 r., gdy został wchłonięty przez GKS Katowice.
Kolejna niemiecka drużyna z Łodzi zaliczyła epizod w ekstraklasie, w 1930 r. Trzy zwycięstwa i sześć remisów nie pozwoliło jednak utrzymać się w elicie, w następnych latach ŁTSG nie potrafił do niej wrócić. W trakcie wojny funkcjonował pod nazwą TSG Litzmannstadt, zniknął wraz z wyzwoleniem Łodzi.
Klub budowany przez wojskowych z myślą o wprowadzeniu Wilna do ekstraklasy. Udało się za piątym razem, w 1938 r. WKS Śmigły rozegrał 18 meczów w elicie. Wygrał 5 i jeden zremisował, co nie pozwoliło utrzymać się w gronie najlepszych polskich drużyn piłkarskich. Wraz z wojną, klub o pięknych barwach Virtuti Militari zniknął z mapy Polski, podobnie jak miasto, które reprezentował.
Jutrzenka znalazła się w ekstraklasie zamiast Cracovii, która zbojkotowała debiutancki sezon ligowy, stając po stronie PZPN. Dzięki temu dwa kluby żydowskie znalazły się w polskiej elicie. Krakowska drużyna o biało-czarnych barwach była słabsza od Hasmonei, choć u siebie zremisowała 2-2, we Lwowie poległa 1-2. Na koniec premierowych rozgrywek ligowych zajęła ostatnie miejsce w tabeli i spadła po sezonie do klasy A. Zniknęła w latach 30-tych XX wieku.
Jakież to szczęście, że najstarszy polski klub piłkarski zakwalifikował się do ekstraklasy w 1931 r., dzięki czemu jego nazwa przetrwała w jej tabelach wszech czasów. Po wojnie nazwę „Lechia” przyjął klub z Gdańska i tamtejsi kibice chętnie wspominają imienniczkę ze Lwowa, jako matkę „Biało-zielonych”. Dodajmy, że również lwowska Lechia miała takie barwy, choć jej kolorowa odznaka tego nie odzwierciedlała.
Na dnie tabeli wszech czasów, nie tylko przedwojennej, utkwił łódzki Union-Touring, choć niektórzy wliczają jego dorobek do osiągnięć Klubu Turystów. Wydaje się jednak, że fuzja „Turystów” z Unionem w 1932 r. nie była wchłonięciem i oba kluby możemy potraktować jako rozłączne byty. Niemiecki U-T zakwalifikował się do ekstraklasy w sezonie 1939 r. i zniknął z niej po 12 rozegranych meczach, gdyż… Niemcy zaatakowali Polskę.
Kto miał najlepszy znak?
Gdy spojrzymy na znaki klubów przedwojennych, znajdziemy w nich proste formy geometryczne, powtarzalność niektórych elementów – jak szarfy i otoki oraz wyeksponowanie litery, inicjału lub monogramu. Nie są tak oryginalne, jak znaki klubów powstałych w PRL-u, wśród przedwojennych znajdziemy inspiracje emblematami drużyn niemieckich, austriackich a nawet angielskich. Ciekawe, który znak przedwojennego ligowca najbardziej przypadł Wam do gustu?
Który znak sprzed II wś spodobał Ci się najbardziej?
- ŁKS (52%, 459 razy oceniany)
- Wisła Kraków (12%, 103 razy oceniany)
- Pogoń Lwów (5%, 46 razy oceniany)
- Polonia Warszawa (5%, 41 razy oceniany)
- Cracovia (4%, 36 razy oceniany)
- WKS Śmigły Wilno (4%, 31 razy oceniany)
- Warta Poznań (3%, 27 razy oceniany)
- Ruch Wielkie Hajduki (3%, 25 razy oceniany)
- Legia Warszawa (1%, 13 razy oceniany)
- Dąb Katowice (1%, 11 razy oceniany)
- Jutrzenka Kraków (1%, 10 razy oceniany)
- Czarni Lwów (1%, 10 razy oceniany)
- Klub Turystów Łódź (1%, 8 razy oceniany)
- Toruński KS (1%, 8 razy oceniany)
- AKS Chorzów (1%, 7 razy oceniany)
- 1. FC Katowice (1%, 7 razy oceniany)
- Garbarnia Kraków (1%, 7 razy oceniany)
- Hasmonea Lwów (1%, 6 razy oceniany)
- Podgórze Kraków (1%, 5 razy oceniany)
- ŁTSG (1%, 5 razy oceniany)
- Warszawianka (1%, 5 razy oceniany)
- Union-Touring Łódź (1%, 5 razy oceniany)
- Lechia Lwów (0%, 4 razy oceniany)
- Śląsk Świętochłowice (0%, 3 razy oceniany)
- WKS 22pp Siedlce (0%, 1 razy oceniany)
Ilość głosów: 883
Przedwojenne sezony ligowe
Jeśli zainteresowały Was przedwojenne rozgrywki w Polsce lub chcielibyście zobaczyć, jak zmieniały się znaki klubów w poszczególnych sezonach, możecie dowiedzieć się więcej klikając w poniższe grafiki.