Monogramy sportoweOd stu lat zdobią stroje sportowców. Charakterystyczne litery lub kompozycje liternicze nierzadko przejęły rolę także klubowych herbów. Czy wiecie skąd wzięły się monogramy w sporcie?


© Autor: Jakub Malicki

Jeśli kiedykolwiek zastanawialiście się, dlaczego tak wiele klubów sportowych ma w swoich znakach litery zamiast typowych symboli graficznych, takich jak np. piłka lub sylwetka zawodnika, ten artykuł jest próbą znalezienia odpowiedzi. Bo przecież w sporcie roi się od znaków-inicjałów, zarówno tych wyrysowanych prostą kreską, jakie znajdziemy na koszulkach choćby niemieckich drużyn, ale też tych bardziej wystylizowanych, używanych przez zespoły amerykańskie. I wreszcie te popularne „przeplatanki”, czyli litery z akronimów nazw klubów, ułożone w oryginalne, przenikające się lub oddzielone światłem układy typograficzne. To właśnie monogram jest symbolem najbardziej utytułowanego klubu piłkarskiego świata, w związku z tym może powinniśmy kojarzyć taki znak z elegancją i prestiżem?

Real Madryt logoW sercu znaku Realu Madryt widnieje charakterystyczna „przeplatanka” czyli kompozycja liternicza „MCF”, inicjały od nazwy „Madrid Club de Fútbol”. Przy okazji warto spojrzeć jak zmieniał się znak „Królewskich” od 1902 roku, bowiem monogram był używany już na początku istnienia klubu.

Real Madryt logoŹródło: http://www.footyheadlines.com/2017/03/real-madrid-crest-history.html

12-krotny zwycięzca Pucharu Mistrzów nie jest jednak wyjątkowym klubem pod względem symboliki. Mimo że nasz serwis traktuje o polskich znakach sportowych, warto spojrzeć na zestawienie znaków literniczych, używanych przez najbardziej znane kluby sportowe ze świata.

Monogramy klubów sportowych na świecieŁatwo zauważyć pewną powtarzalność pomysłów na powyższych znakach klubów niemieckich, austriackich, szwajcarskich, włoskich, argentyńskich (proste formy), rosyjskich i ukraińskich (bardziej złożone układy liter) czy amerykańskich, brazylijskich i hiszpańskich „przeplatanek”. I choć na większości litery nie są jedynym elementem logo, to w każdym z nich pełnią rolę wyróżnika. Pozbawione tarczy nie powinny stracić rozpoznawalności i to jest w moim przekonaniu główną zaletą monogramów!


Czym jest monogram?

Słownik języka polskiego definiuje monogram jako znak powstały z ozdobnego połączenia dwu lub więcej liter, używanych jako podpis, sygnatura lub ornament. Przeważnie zawiera inicjały podmiotu, do którego należy. W Encyklopedii PWN znajdziemy szerszą definicję, a mianowicie monogramem może być także znak składający się z jednej litery. Stąd pozwoliłem sobie w tym tekście na określenie mianem monogramu także znaków jednoliterowych (glifów).

Warto przywołać także dzieło Adriana Frutigera, wybitnego szwajcarskiego typografa, który w swojej książce „Człowiek i jego znaki” opisał genezę powstawania monogramów. Używane były już w starożytnej Grecji, gdzie skracano w ten sposób imiona – głównie osób znaczących, w celu wyróżnienia ich statusu społecznego. Monogramy umożliwiały więc władcom i bogaczom posiadanie własnej sygnatury i stosowanie jej w jednolitej formie na różnych materiałach (np. sztandarach, monetach, dokumentach, pieczęciach).


Monogramy w polskim sporcie

Polscy władcy również mieli swoje monogramy, że wspomnimy najbardziej znany, należący do Zygmunta II Augusta, który możemy znaleźć na arrasach wawelskich. Symbol ten został uwieczniony także w herbie Augustowa.

Sigismundus-Augustus-arras / monogram Źródło: http://muzea.malopolska.pl/obiekty/-/a/4869610/13755299

Jednak litery rzadko pojawiają się w polskich herbach szlacheckich oraz współczesnych herbach miast. Inaczej niż w znakach firm i organizacji, gdzie stanową dość oczywisty wyróżnik marki, np. skracający jej nazwę (inicjał) i pomocny w budowaniu wizerunku.

Wśród polskich znaków sportowych również znajdziemy całą gamę symboli literniczych, poczynając od logo najbogatszej ligi – Lotto Ekstraklasy, na amatorskich drużynach kończąc.

Sigismundus-Augustus-arras / monogramPrzygotowałem dla Was zestawienie znaków literniczych, które do tej porty trafiły na polskielogo.net oraz podzieliłem je na siedem kategorii. Jak zauważycie niektóre znaki mają właściwości więcej niż jednej kategorii, więc o umieszczeniu w danej grupie decydowała przewaga jakiejś konkretnej cechy.


Monogramy sportowe / prosty glif
Znajdziemy je na zdjęciach zawodników już sprzed I wojny światowej. Litera wyrysowana prostą kreską, umieszczona na figurze geometrycznej, na kole, trójkącie lub rombie. W naszym serwisie widnieją takie znaki: Polonii z Bydgoszczy, i Poznania, poznańskiej Warty i Unii oraz Hagibora Przemyśl. Na embematach Diany Katowice i Garbarni zostały umieszczone na tarczy z wypisaną nazwą na otoku, podobnie jak w Nowym Tomyślu.

Naszywka na koszulach drużyny Legionowej, do której nawiązuje Legia miała inicjał umieszczony na charakterystycznej, czarnej tarczy.

Litery były również symbolami zrzeszeń utworzonych podczas reorganizacji sportu na wzór radziecki. Prosty monogram na tarczy w kształcie rombu wyróżniał Zrzeszenie Sportowe „Związkowiec”.
Czarni Lwów herb klubuDiana Katowice herb klubuHagibor Przemyśl herb klubuUnia Poznań herb klubuWarta Poznań herb klubuPolonia Poznań herb klubuPolonia Bydgoszcz herb klubuPolonia Nowy Tomyśl herb klubuGarbarnia Kraków herb klubuZwiązkowiec herb zrzeszeniaDrużyna Legionowa herb klubu


Monogramy sportowe / ozdobny glif
Wyrysowane za pomocą eleganckiej kreski, dekoracyjne litery znajdziemy na emblematach zrzeszeń: Budowlani oraz Gwardia. Także stare znaki Jagiellonii, Wigier oraz Stomilu można zaliczyć do tej kategorii. Ozdobnie wyrysowany inicjał widnieje także na herbach Floty Świnoujście, Ruchu Zdzieszowice, Lechii Dzierżoniów, Stilonu Gorzów Wielkopolski.

Śląsk Świętochłowice oraz WSP Wodzisław Śląski mają swoje litery z charakterystycznym zawijasem (tzw. szeryfy skryte).
ZS Budowlani herb klubuFlota Świnoujście herb klubuZS Gwardia herb klubuJagiellonia Białystok herb klubuLechia Dzierżoniów herb klubuRuch Zdzieszowice herb klubuWigry Suwałki herb klubuStilon Gorzów Wielkopolski herb klubuStomil-Olsztyn herb klubuŚląsk Świętochłowice herb klubuWSP Wodzisław Śląski herb klubu


Monogramy sportowe / klasyczny monogram
Najobficiej reprezentowana grupa monogramów w naszym serwisie. Te czasem proste, lecz częściej fantazyjne układy liter wypełniają słownikową definicję monogramu. W sposób klasyczny – lecz nie pozbawiony oryginalności – prezentują widzowi skróconą nazwę klubu, akronim lub jego inicjały.

I tak litery wyrysowane kreską jednakowej grubości znajdziemy na emblematach ŁKS, KSZO, AZS Lwów i BBSV. Podobne znajdziemy na przedwojennych koszulkach TS Mościce oraz ŁTSG.

ŁKS herb klubuKSZO herb klubuAZS Lwów herb klubuBBSV herb klubuTS Mościce herb klubuŁTSG herb klubuRuch Wielkie Hajduki herb klubuWidzew herb klubu

Zdecydowanie więcej mamy w serwisie fantazyjnych „przeplatanek”. Od przedwojennego AZS Kraków, Warszwskiego Koła Sportowego, ŁTS oraz Diany Katowice, po bardziej współczesne znaki PTC, Raduni Stężyca, Groni Bujaków i Ruchu Bojanowo.

AZS Kraków herb klubuDiana Kattowitz herb klubuWarszawskie Koło Sportowe herb klubuŁTS herb klubuPTC Pabianice herb klubuGroń Bujaków herb klubuRadunia Stężyca herb klubuRuch Bojanowo herb klubu

Kategoria pośrednia, czyli proste, lecz wyrysowane kreską o zmiennej grubości, widniały na emblematach RKS Lwów, Podhala Nowy Targ, Union-Touring i Klub Turystów, KPW oraz Cichej Wody Tyniec Legnicki.
Klub Turystów herb klubu1. FC Katowice herb klubuHasmonea Lwów herb klubuRKS Lwów herb klubuCicha Woda Tyniec Legnicki herb klubuPodhale Nowy Targo herb klubuUnion-Touring herb klubuBKS Stal Bielsko-Biała herb klubuToruński KS logo klubuKPW Poznań logo klubuVictoria Wałbrzych herb klubuŻKS Kraków herb klubu


Monogramy sportowe / logotypy
Przy tej grupie znaków miałem dylemat, czy zaliczyć je do znaków literniczych, gdyż nie eksponują skróconej nazwy klubu i nie można zaliczyć ich do monogramów. Jednak ich liternictwo zostało ułożone w oryginalną formę, nie są to napisy wyrysowane w standardowy sposób (czy to prosty, czy ozdobny, imitujący styl odręczny). Formy takie powinniśmy zaliczyć do logotypów.

Warto zwrócić tu uwagę na pierwsze logo Legii, Lechii Zielona Góra oraz Stali Gorzów Wielkopolski. Wydaje się, że gdybyśmy usunęli tarcze z tych emblematów, same napisy umożliwiłyby rozpoznanie, do którego klubu należą.

Legia Warszawa herb klubuStal Gorzów WielkopolskiLechia Zielona Góra herb klubuDąb Katowice herb klubu


Monogramy sportowe / litera na tarczy
Charakterystyczne dla polskiego krajobrazu sportowego są znaki quasi-heraldyczne, na których litera została wkomponowana w pole tarczy. Kompozycje tego typu powstawały już przed II wojną światową, że wspomnimy herby Legii, Warszawianki lub Polonii. Podobną kompozycję miały herby zrzeszeń: Ogniwo, Spójnia, Stal oraz Centralnego i Okręgowych Wojskowych Klubów Sportowych. Cokolwiek złęgo myśleć o reorganizacji sportu u progu lat 50-tych, to powstały wówczas bardzo wyraziste symbole, łączące literę z elementem graficznym.

CWKS herb klubuOgniwo herb zrzeszeniaSpójnia herb zrzeszeniaStal herb zrzeszeniaLegia Warszawa herb klubuZawisza Bydgoszcz herb klubuWarszawianka herb klubuLegia Poznań herb klubuRuch Wysokie Mazowieckie herb klubuTarnovia herb klubuGórnik Zabrze herb klubuPolonia-Przemyśl herb klubuBytovia herb klubuCzarni Dęblin herb klubuRuch Radzionków herb klubuJedność Przyszowice herb klubuŁTSG herb klubuPolonia Warszawa herb klubuRKS Mirków herb klubuRymer Rybnik herb klubu

W kategorii tej możemy także umieścić monogramy, których kształt został wpasowany w tarczę. Znajdziecie w serwisie bardzo udane emblematy Ruchu Chorzów oraz Stali Bobrek Bytom, podobną konstrukcję ma także logo Elany (znak zakładów, którym posługuje się także klub).

Ruch Chorzow herb klubuStal Bobrek Bytom herb klubuElana Toruń herb klubuMakkabi Kraków herbu klubu


Monogramy sportowe / litera tarcza
Najbardziej kreatywną kategorię w moim przekonaniu stanowią znaki, których tarcze zostały wyrysowane na kształt litery. Proponuję przyjrzeć się staremu logo GKS Bełchatów, który traktuję jak jeden z najbardziej urzekających polskich emblematów sportowych. W tarczę o kształcie litery „B” wpisano „G”, wykończone niczym bieżnia wokół boiska oraz młotki górnicze na klubowych barwach. Autorowi udało się nawet wkomponować nazwę miasta w łuk „B” tak, by znak nie tracił na czytelności w pomniejszeniu.

Podobnym herbem posługiwali się Błękitni Kielce, jednak w tym przypadku czytelność napisu jest słabsza.

Nie mniej wyraziste są emblematy klubów z lubelszczyzny: Motoru, Górnika Łęczna oraz Orląt z Łukowa. Warto również spojrzeć na stare odznaki Zwierzynieckiego KS, Lechii Zielona Góra oraz Zrzeszenia Sportowego „Start”. Symbol tego ostatniego znajdziemy także w aktualnym herbie Startu Namysłów.

GKS Bełchatów herb klubuBłękitni Kielce herb klubuGórnik Łęczna herb klubuMotor Lublin herb klubuOrlęta Łuków herb klubuStart herb zrzeszeniaStart Namysłów herb klubuZwierzyniecki KS herb klubuLechia Zielona Góra herb klubuCarina Gubin herb klubuBrochów Wrocław herb klubu

Kategoria znaków zamkniętych w tarczy-literze zainspirowała mnie do stworzenia znaków autorskich m.in. dla Cariny Gubin i drużyny z wrocławskiego Brochowa.


Monogramy sportowe / literniecze piktogramy
Co łączy GKS Katowice, Jezioraka Iława, Znicza Pruszków, Siarkę Tarnobrzeg i Stoczniowca Gdańsk? Litera w ich znakach, którą skomponowano z symbolem graficznym. Herb miasta w monogramie katowiczan, piłkę w Iławie, znicz w Pruszkowie, a w logo Stoczniowca inicjał jest wystylizowany na kadłub statku.

Calisia herb klubuGKS Katowice herb klubuJeziorak Iława herb klubuZnicz Pruszków herb klubuSiarka Tarnobrzeg herb klubuStoczniowiec Gdańsk herb klubuStoczniowiec Gdańsk herb klubuDąb Katowice herb klubuKolejarz herb zrzeszeniaKolejarz Skarżysko-Kamienna herb klubuWybrzeże Gdańsk herb klubuOkocimski KS Brzesko herb klubuBłękitni Dobiegniew herb klubuAstra Ustronie projekt herbu klubuHutnik Szczecin projekt herbu klubuMegawat projekt herbu klubuPychowianka Kraków projekt herbu klubuŁKS Łochów projekt herbu klubuKuźnia Ustroń projekt herbu klubuKorona Warszawa projekt herbu klubu

Do tej kategorii dołączam autorskie znaki dla Astry Ustronie Morskie, Hutnika Szczecin, Megawatu Świerże Górne, Łochowskiego KS, Kuźni Ustroń czy Pychowianki.


Zalety monogramu jako znaku sportowego

Wydaje się, że powstanie tych wszystkich znaków było podyktowane czymś więcej, niż tylko modą na monogramy. Zresztą o takiej modzie możemy mówić jedynie w odniesieniu do lat przedwojennych. A znaki liternicze tworzone są każdego dnia i wydają się po prostu uniwersalne. Są to bardzo użyteczne formy znaku, które cechuje czytelność, prostota, a zarazem oryginalna forma. Warto zauważyć, że większość takich logo może być stosowana niezależnie od tarczy i dopisków. Herby takie łatwo koarzą się z podmiotem, który reprezentują, choć często wymagają od widza wcześniejszego zapoznania się z ich pełną nazwą.

Dla mnie monogramy są przede wszystkim doskonałą bazą do tworzenia nowych abstrakcyjnych symboli, swoistych rebusów graficznych, kondensujących kilka informacji w prostej formie. Jak widzimy liternicze znaki są popularne w Polsce, choć na pewno nie występują tak często jak w Niemczech lub krajach latynoskich. Te nasze, polskie monogramy, cechuje dynamika i kreatywne połączenie z innymi elementami herbu sportowego.

Napiszcie koniecznie, która kategoria znaków literniczych, monogramów, inicjałów, „przeplatanek”, wydała się Wam najbardziej interesująca?


Które znaki liternicze spodobały Ci się najbardziej?

Zobacz wyniki

Loading ... Loading ...



Źródła:

Adrian Frutiger „Człowiek i jego znaki”; Warszawa 2005
http://sjp.pwn.pl/slowniki/monogram.html
http://encyklopedia.pwn.pl/encyklopedia/monogram.html
https://pl.wikipedia.org/wiki/Skr%C3%B3towiec

Typografia > Klasyfikacja krojów pisma


dostęp: 2017/06/12