Stal kontra UniaDla wielu klubów możliwość zaistnienia na sportowej mapie Polski. Dla innych haniebna ingerencja w tożsamość, wymiana nazwy, herbu i ludzi. Komunistyczne „porządki” w polskim sporcie zmieniły jego krajobraz na co najmniej 6 lat, a skutki dopadły kluby w okresie transformacji.


© Autor: Jakub Malicki

Rzut okiem na tabelę I ligi z 1950 roku: Gwardia, Unia, Kolejarze: Poznań i Warszawa, Ogniwo, Górnicy: Radlin i Bytom, dwaj Związkowcy: Kraków i Poznań oraz Włókniarz, CWKS i Budowlani. Dla czytelnika nie interesującego się historią futbolu, niezła łamigłówka.

Reorganizacja polskiego sportu na wzór radziecki, którą przeprowadzono na przełomie 1949 i 1950 roku wymazała z mapy Polski nazwy klubów sportowych, wprowadzając – oprócz resortowych i akademickich – dziewięć zrzeszeń związkowych: Budowlanych, Górnika, Kolejarza, Włókniarza, Związkowca, Spójnię (pierwotnie Spożywca), Ogniwo (pierwotnie Pocztowiec), Unię (wcześniej Chemik) oraz Stal (na początku Metal). Dwa wymienione na końcu związane były z zakładami (zjednoczeniami) przemysłu ciężkiego, a drużyny sportowe funkcjonowały w nich jako Koła Sportowe z przyporządkowanym numerem.

W styczniu przyjrzymy się kilku klubom, związanym w przeszłości z ZS Unia lub ZS Stal, poszukując odniesień w ich znakach do symboli zrzeszeń.

Zrzeszenie Unia
Pierwotnie zrzeszenie nosiło nazwę Chemik i związane było ściśle z branżą chemiczną, skupiając zakłady produkujące m.in.: tworzywa sztuczne, włókna syntetyczne, nawozy sztuczne, środki ochrony roślin, koksownicze i petrochemiczne. Do zrzeszenia dołączono wkrótce branże przetwórstwa drewna i zakłady meblarskie oraz zmieniono nazwę na Zrzeszenie Sportowe „Unia”. Dla porządku warto dodać, że przed wojną powstały kluby o nazwie „Unia” (Unja), np. w Krakowie i Poznaniu, ale wątpliwe, by nazwa zrzeszenia odnosiła się do tych zespołów (wszak reorganizacja była negacją przedwojennej tradycji polskiego sportu).

Dwie drużyny rozsławiły nazwę zrzeszenia Unia w tych mrocznych, stalinowskich czasach: futboliści Unii Chorzów trzykrotnie zdobyli Mistrzostwo Polski (1951, 1952, 1953) oraz żużlowcy Unii Leszno – drużynowi Mistrzowie Polski 1949, 1950, 1951, 1952, 1953, 1954.

W archiwach prasowych znajdziemy także opis barw, jakimi posługiwały się drużyny należące do zrzeszenia Unia. Piłkarze mieli nosić białe koszulki z jasnoniebieskim pasem na wysokości ramion, białym kołnierzykiem i wiśniowe spodenki.

Zrzeszenie UniaBłękitny pas pojawił się także na koszulkach innych sportowców (lekkoatletów, bokserów), w takim kolorze zawodnicy otrzymali także dresy. Co ciekawe, jeśli na boisku spotkały się dwie drużyny reprezentujące to samo zrzeszenie, gospodarze mieli prawo włożyć stroje macierzyste (sprzed reorganizacji sportu).

Zrzeszenie StalZrzeszenie Stal miało początkowo nazwę Metal, a sportowcy będący pod jego patronatem nosili stroje w żółto-niebieskich barwach. Na żółtych koszulkach widniał błękitny pas z charakterystycznym znakiem z fragmentem koła zębatego i monogramem „S”. Zachowało się kilka wersji logo zrzeszenia, wybrałem tę najczęściej spotykaną.

Zrzeszenie StalSukcesy sportowców Stali nadeszły znacznie później, niż Unii. W czasach stalinowskich, jedynie Stal Gorzów wywalczyła medale Mistrzostw Polski w żużlu (srebro 1949, brąz 1950), a w piłce ręcznej 11-osobowej mieli silną drużynę w Kuźni Raciborskiej (mistrz 1954, 1956, wicemistrz 1951, 1952, 1953).

W futbolu progi I ligi przekroczyła jako pierwsza Stal Sosnowiec – w debiutanckim 1955 roku wywalczyła wicemistrzostwo Polski, od 1962 roku nosiła nazwę Zagłębie. Wcześniej do miana najsilniejszej drużyny piłkarskiej zrzeszenia aspirowały drugoligowe: Stal Katowice, Stal Lipiny (wcześniej znana jako Naprzód), Stal Dąbrowa Górnicza. Także Wrocław miał swoją Stal, a po fuzji z KS HCP do zrzeszenia trafiła Warta Poznań. W II lidze pojawiły się także: Stal Starachowice (później Star), Stal Nowa Huta (Hutnik), Stal Zielona Góra (Lechia) i Stal Gdańsk.

W następnych dekadach nazwę Stal rozsławili żużlowcy z Gorzowa Wielkopolskiego i Rzeszowa, a także piłkarze z Mielca. Jestem przekonany, że uważni czytelnicy wymienią także inne utytułowane drużyny noszące tę popularną nazwę.

Jak wiemy, w trakcie odwilży kluby mogły zmieniać swoje nazwy, rezygnować z tych narzuconych w trakcie reorganizacji sportu. Wiele drużyn skorzystało z tej możliwości, przywracając swoje wcześniejsze miana lub przyjmując inne – niekiedy związane z branżą, jak Hutnik czy Chemik, inne bardziej patriotyczne – jak Lechia czy Polonia.

Okres uniformizacji sportu miał kolosalne znaczenie dla tożsamości klubów. Dzisiaj przeważnie negowany (słusznie, bo skutkował zniszczeniem wielu klubów, ludzi związanych ze sportem, mataczeniem przy wynikach), choć każdy kibic jest w stanie wymienić kilka klubów posługujących się do dzisiaj nazwami zrzeszeń. Dla takich zespołów, Unia, Stal, Górnik, Włókniarz czy nawet Gwardia to wspomnienie sukcesów, które nadeszły dzięki „opiece” tych zrzeszeń.

W styczniu przyglądamy się znakom klubów, które miały w życiorysie epizod w zrzeszeniu Unia lub Stal. Zachęcam do oceniania obecnych logo tych drużyn, na koniec miesiąca wyciągniemy średnią dla każdego emblematu i zobaczymy, kto wygra batalię Stal kontra Unia.


Źródła:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Zrzeszenie_sportowe
dostęp: 2017/01/08

Franciszek Rzepacki: Sport w Polsce jako narzędzie stalinowskiej propagandy; na: http://www.90minut.pl/strona.php?id=felieton,propaganda_2
dostęp: 2017/01/08

Wojciech Frączek, Mariusz Gudebski, Jarosław Owsiański: Encyklopedia ekstraklasy. Statystyczny bilans 80 sezonów; Fundacja Dobrej Książki 2015